De afgifte van weefselschade-mediatoren, stoffen die vrijkomen bij een afweerreactie, en ontstekingseiwitten in de bloedbaan dragen bij aan de ernst van postoperatieve ileus. Dat is een episode van verminderde samentrekking van het maag-darmstelsel na een buikoperatie. Van Bree heeft in zijn studie gezocht naar de mechanismen achter postoperatieve ileus en nieuwe strategieën ontwikkeld om in te grijpen in de postoperatieve ontstekingen. Momenteel wordt manipulatie van de darmen bij knaagdieren vaak gebruikt als model voor postoperatieve ileus. Om nieuwe medicijnen op een betrouwbare manier te bestuderen, ontwikkelde Van Bree een techniek om de darmen op een meer gecontroleerde manier te manipuleren. Daarbij kwam hij op het spoor van de stoffen die bijdragen aan ileus. Hij vond dat remming van het enzym Syk de ontstekingsreactie in de darm vermindert en daarmee postoperatieve ileus voorkomt. In de kliniek vond hij met behulp van beeldvormend onderzoek dat een kijkoperatie gecombineerd met snelle zorg, leidt tot het snelste herstel van het maag-darm kanaal na een buikoperatie. Tevens ontdekte hij dat de gecombineerde klinische uitkomstmaat ‘tolerantie van vast voedsel en het hebben van ontlasting’ het beste klinische teken is van herstel van de darm en aangeeft of een patiënt klaar is voor ontslag uit het ziekenhuis.

De vereniging van integrale kankercentra (VKC) heeft deze maand haar vernieuwde richtlijn Ileus gepubliceerd. Bij patiënten met een ileus is er in de helft van de gevallen sprake van een dunne darm-ileus en in een derde van de gevallen van een dikke darm-ileus. In de overige gevallen zijn zowel dunne als dikke darm betrokken. In de palliatieve fase ontstaat een ileus nogal eens geleidelijk (meestal als gevolg van een peritonitis carcinomatosa) en is er meestal geen sprake van een volledige afsluiting.

Patiënten die een buikoperatie ondergaan krijgen vaak postoperatieve ileus: door de aanraking van de chirurg raken de darmen, kort gezegd, ontstoken. Het leidt tot misselijkheid en de patiënt kan vaak dagenlang niet eten of poepen. Waarschijnlijk activeren geprikkelde pijn- en gevoelszenuwen een onderdeel van de afweer: mestcellen in het slijmvlies van onder andere mond en darmen. Wanneer ze lichaamsvreemde stoffen tegenkomen produceren ze ontstekingseiwitten, die weer andere soorten afweercellen naar de darmen lokken. Het gevolg: een lokale ontsteking. De hersenen geven vervolgens een alarmsignaal af dat het hele spijsverteringskanaal lamlegt. Snoek ontdekte dat mestcellen macrofagen activeren die het ontstekingseiwit IL-1β uitscheiden. Dat zet een keten van afweerreacties in gang. Snoek blokkeerde het eiwit met anakinra, een medicijn dat bij mensen gebruikt wordt voor onder andere jicht. Muizen hadden daardoor minder last van ileus. Daarnaast probeerde Snoek de darmontsteking via de nervus vagus aan te pakken. Ze bootste de werking van de zenuw na met nicotine. Bij muizen remde dit post-operatieve ileus. Proefschrift: Susanne Snoek: ‘Neuro-immunity in intestinal disease. In vivo studies of postoperative ileus and colitis’.

Kauwen op nicotinekauwgum kan de darmen weer op gang brengen na een operatie. Dat stelt arts-onderzoeker S. Boersema van het Erasmus MC. Ze verwacht niet dat patiënten een nicotineverslaving ontwikkelen. Patiënten krijgen na een operatie soms last van een postoperatieve ileus, wat betekent dat hun darmen min of meer stil komen te liggen. Kauwen op kauwgum kan de speekselproductie op gang brengen. Hierdoor wordt het spijsverteringsstelsel gestimuleerd zonder het direct te belasten met eten en drinken. De nicotine heeft weer een positieve invloed op de ontstekingsreactie van de darm. Nicotine kan ook pijnstillend werken. Dat is geen reden om te gaan roken, zeggen de onderzoekers. De nadelen van roken wegen niet op tegen de voordelen.

Lea Costes: ‘Neuromodulation of intestinal inflammation’. Het centrale zenuwstelsel speelt een cruciale rol bij ontstekingen in de darm. Afhankelijk van de ernst van de ontsteking reageert het centrale zenuwstelsel anders. Hierbij speelt de vagale zenuw of nervus vagus een sleutelrol, aldus Lea Sostes in haar proefschrift. De promovenda deed haar onderzoek met muizen die een chronische inflammatoire darmziekte (IBD) hebben en bij muizen die na een operatie aan de darm last hebben van postoperatieve ileus, ofwel een blokkade van de darm als gevolg van een operatie. Het onderzoek leverde fundamentele kennis op over de neuromodulatie (het prikkelen van de nervus vagus) tijdens ontstekingen van de darm. Dit kan een krachtig alternatief zijn voor de conventionele ontstekingsremmende behandelingen.